Dünya çapında en yaygın afet sel felaketleri olup ikinci sıklıktaki afet ise depremlerdir. Afetlerden sonra doğal yaşamın ciddi şekilde etkilenmesiyle birlikte sağlık sisteminin de bozulması salgın hastalıklara yol açmaktadır.
Gelişen afet türüne göre salgınların oluşum nedenleri ve etkenleri de değişmektedir. Genel olarak afetlerden sonra görülen hastalıklar 3 dönemde incelenmektedir.
Afet esnasında (0.-4.günler): Afet ile ilgili yaralanmaların neden olduğu hastalıkları içermektedir. Travma sonrası oluşan deri ve yumuşak doku enfeksiyonları görülmektedir.
Afet sonrası (4.-30. günler): Afet sonrası bulaşıcı hastalıkların görüldüğü ilk dönemdir.
İyileşme dönemi (30. günden sonra): Kuluçka dönemi uzun olan hastalıklar ve latent kalan hastalıkların uzun dönem sonra afetten etkilenen kişiler arasında salgınlara sebep olduğu dönemdir.
Afetlerden Sonra Neden Salgınlar Görüyoruz?
Sosyal mesafenin korunamaması
Toplu yaşam alanlarında konaklama
Temiz su ve gıda teminindeki aksaklıklar
Alt yapı sorunları
Sağlık tesislerinin ve sistemlerinin çökmesi
Birinci basamak sağlık hizmetlerinin aksaması
Pediatrik yas grubunda aşılama faaliyetlerinin yapılamaması
Kronik hastalıkların tedavilerinin aksaması
Kötü beslenme koşulları
Kişisel hijyende azalma nedenleriyle salgına neden olan bulaşıcı hastalıklar görülmektedir.
Depremlerden Sonra Hangi Bulaşıcı Hastalıkları Görebiliriz?
Depremlerden sonra en sık saptanan enfeksiyonlar; gastrointestinal sistem hastalıkları, solunum yolu hastalıkları ve deri yumuşak doku enfeksiyonlarıdır.
Dünya sağlık örgütü (DSÖ) afetler sonrası enfeksiyona bağlı en sık ölüm nedenlerini ; ishaller, akut solunum yolu enfeksiyonları (zatürreler), kızamık ve sıtma hastalığı olarak saptamıştır.
1. SU VE GIDA KAYNAKLI ENFEKSÄ°YONLAR
Su ve gıda kaynaklı enfeksiyonlar gastroenteritlere neden olmaktadır. Gastroenteritler afet bölgesinde önemli ölüm sebeplerindendir.
Elektrik, su ve kanalizasyon gibi alt yapı hizmetlerinin zarar görmesi nedeniyle insanlar temiz içme ve kullanma suyuna ulaşamamaktadır. Bununla birlikte kanalizasyon sistemlerin içme suyuna karışması gastroenteritlere neden olmaktadır.
Kolera, basilli dizanteri, rotavirus, norovirus, tifo, paratifo, giyardiyaz, hepatit A ve hepatit E en sık saptanan gastroenterit etkenleridir.
Ayrıca besinlerin saklanma koşullarının uygun olmaması, uygun şekilde tüketilmemesi nedeniyle de besin zehirlenmeleri sıkça görülebilmektedir.
2. KALABALIK YAÅžAM Ä°LE Ä°LÄ°ÅžKÄ°LÄ° ENFEKSÄ°YONLAR
Toplu yaşam alanlarında kapalı ortamda yaşamak zorunda kalınması, ortam havalandırmasının yetersiz olması ve artan kişiden kişiye temas nedeniyle; kalabalık yaşam ile ilişkili olarak solunum yolu ile bulaşan hastalıklar ve temas ile bulaşan hastalıklarda ciddi artış görülmektedir.
Bununla birlikte çocukluk çağı aşılama uygulamalarının sekteye uğraması nedeniyle aşı ile korunulabilen hastalıkların artışı görülmektedir. Daha önceki depremler sonrasında kızamık aşılamasının aksaması nedeniyle çocukluk yaş grubunda kızamık salgınları görülmüştür. Ayrıca meningokokun endemik olduğu bölgelerde kalabalık ortamlarda kolay bulaşı ile bilinen meningokokun neden olduğu moningokoksik menenjit salgınları görülmektedir.
Solunum yolu ile bulaşan hastalıklar;
Afet sonrası dönemde özellikle alt solunum yolu enfeksiyonları (pnömoni/zatürre) çok sık görülmektedir. Bu enfeksiyonlar genellikle bakteriyeldir ve toplum kökenli pnömoni kliniği ile seyretmektedir. En sık pnömokoklar bu tabloya neden olmakla birlikte influenza ve diğer viral pnömoniler de görülebilmektedir.
Bunların dışında solunum yolu ile bulaşan; kızamık, kızamıkçık, kabakulak, menenjit, suçiçeği, COVID 19 da görülebilmektedir.
Afet sonrası 5 yaş altı çocukların ölüm nedenlerinden %20 sini akut solunum yolu enfeksiyonları oluşturur.
Temas ile bulaşan hastaıklar;
Afetzedelerin toplu alanlarda kalmaları nedeniyle uyuz ve bit sıklıkla görülmektedir. Temas ile bulaşan hastalıkların önlenmesinde kişisel hijyenin sağlanması çok önemlidir.
3. YARALANMALARDAN KAYNAKLANAN ENFEKSÄ°YONLAR
Afet dönemlerinde travma ve yaralanmalara acil müdahale gerektiği için temizliğe dikkat edilememektedir. Bu durum ise tetanoz bulaşına neden olmaktadır. Tetanozdan korumak amacıyla travma gelişmiş hastaların tetanoz aşıları mutlaka yapılmalıdır.
Hastaların yara bakımlarının iyi yapılması ve kişisel temizliğinin sağlanması gerekmektedir. Bu dönemde hijyenin doğru sağlanamaması durumunda yara yeri enfeksiyonları, gazlı gangrenler gelişebilmektedir.
Hangi Tedbirler Gerekli?
Salgın için plan yapılmalı
Endemik hastalılar için risk faktörlerinin belirlenmeli
Bulaşıcı hastalıklar için erken uyarı sistemi kurulmalı
Sağlık ekipmanları temin edilmeli, kişisel koruyucu ekipmanlar temin edilmeli
Aşılar (tetanoz, influenza, kızamık) ve antibiyotikler temin edilmeli ve kısa sürede uygulanmalı
Su ve besinler için yeterli hijyen sağlanmalı ;
Temiz su temin edilmeli ve uygun şekilde depolanmalı
Atıklar uygun şekilde yok edilmeli
Eller su ve sabunla yıkanmalı
Tuvaletlerin kanalizasyon sistemi ile atılması
Şehir şebeke sularının uygun şekilde klorlanması
Akarsu ve kuyu suları eğer su temininde kullanılıyorsa dezenfekte edilmeli
Gıda güvenliği sağlanmalı ;
Çiğ sebzeler ve meyveler bol su ile yıkanmalı (temiz su)
Et, yumurta, deniz ürünleri pişirildikten hemen sonra tüketilmeyecekse uygun şekilde saklanmalıdır.
