Dünya çapında sürveyans ve epidemiyolojik çalışmalar ışığında HIV’de üç ana bulaş yolu tanımlanmıştır.
Cinsel yolla bulaş
Kan ve kan ürünleri ile bulaş
Anneden bebeğe bulaş
Dünyada HIV bulaşının en yaygın şekli cinsel yolla bulaştır. Bununla birlikte, homoseksüel ve heteroseksüel bulaş vakalarının coğrafi dağılımı önemli ölçüde değişiklik göstermektedir. HIV enfeksiyonunun başlıca yayılma şekli Afrika ve Karayipler’de heteroseksüel bulaş iken Kuzey Amerika ve Avrupa’da homoseksüel erkekler vakaların çoğunu oluşturmaya devam etmektedir.
Kaynak hastanın viremi düzeyi bulaş riskini belirleyen en önemli etkendir. Bununla birlikte kaynağın akut primer enfeksiyon döneminde olması, partnerin immün düşkünlüğü, alıcı anal ilişki, menstruasyon döneminde seks, erkeğin sünnetsiz oluşu bulaş riskini artıran faktörler arasındadır.
HIV öpüşmekle bulaşır mı?
Pozitif birey ile aynı tabaktan yemek yemek ve/veya aynı kaşığı çatalı kullanmakla bulaşmaz.
Havuz, banyo, sauna dan bulaşmaz
HIV pozitif kişiyle birlikte aynı yatakta uyumakla bulaşmaz.
Sarılmakla, öpmekle, koklamakla bulaşmaz.
Pozitif bireylerin teri, idrarı, gaitası ile bulaşmaz.
Cinsel Yolla Bulaş
HIV enfeksiyonunun en sık bulaş yoludur. Erkek ve kadın cinsel salgılarında HIV virüsü bulunmaktadır. Bu nedenle korunmasız vajinal, oral, anal her türlü cinsel temasla bulaşabilmektedir. Virüsün bulaşması cinsel salgıların vücuda girmesi ve kan dolaşımına geçmesiyle olmaktadır. Sağlam deriden virüs geçememektedir. Ancak hasarlı deriden ve göz, ağız içi, vajen ve penis uç kısmının kaplı olduğu mukozal zarlardan virüs geçebilmektedir.
Vajenin mukozayla kaplı olması ve semen sıvısıyla daha uzun süre maruziyeti nedeniyle korunmasız vajinal ilişkide HIV’ın erkekten kadına bulaş riski, kadından erkeğe bulaş riskinin 20 katıdır. Ayrıca travmatik kanamaların daha fazla olması nedeniyle anal ilişkide bulaş riski vajinal ilişkiye kıyasla daha fazladır. Oral seks ile geçiş olasılığı düşük olmasına rağmen bu yolla bulaş bildirilmiştir.
Cinsel ilişkide bulaş riskini kaynak viremi düzeyi, cinsel ilişki tipi, ilişki sıklığı, mikro travmalar, genital bölgede yara varlığı, cinsel yolla bulaşan hastalık varlığı ve konağın genetik faktörleri etkilemektedir. Yapılan çalışmalar diğer cinsel yolla bulaşan hastalıkların (CYBH) varlığında HIV bulaş riskinin 2-9 kat fazla olduğunu göstermektedir.
Temas tipi ve HIV bulaşı açısından risk oranları
Bulaş tipi | Enfekte kaynak ile her 10.000 karşılaşma için risk |
Cinsel temas | |
Alıcı anal ilişki Verici anal ilişki Alıcı penil vajinal ilişki Verici penil vajinal ilişki Oral ilişki | 138 11 8 4 0-4 |
Kan ve kan ürünleri ile bulaş | |
Kan transfüzyonu Enjeksiyon iğne paylaşımı Perkütan yaralanma Mukozaya sıçrama | 9000 67 23 10 |
Diğer | |
Isırma Tükürme Vücut sıvılarının sıçraması (semen ve tükürük dahil) Yatak odası oyuncaklarını paylaşma | İhmal edilebilir İhmal edilebilir İhmal edilebilir İhmal edilebilir |
Kan ve Kan Ürünleri ile Bulaş
Kanda virüs yoğunluğunun yüksek olması nedeniyle HIV enfekte kişilerden alınan kan ve kan ürünleri ile bulaş riski çok yüksektir. HIV ile enfekte kanın transfüzyonu sonucu bulaş riski %90-100’dür. Kan transfüzyonu ile bulaşı engellemek için 1985 yılında HIV antikor testleri geliştirilmiştir. Türkiye’de 1987 yılından itibaren kan ve kan ürünleri HIV açısından taranarak hastaya verilmektedir. Ancak donörün HIV’in tespit edilemediği pencere döneminde olması halinde transfüzyon ile bulaş riski düşük de olsa bulunmaktadır. Günümüzde test tekniklerin daha hassas hale gelmesi ve pencere döneminin kısalması ile birlikte kan transfüzyonu ile bulaş riski 1/1.8 milyona düşmüştür.
İntravenöz madde kullanan kişilerde HIV ile kontamine enjektörlerin ortak kullanılmasıyla da bulaş görülmektedir. Bulaş oranı enjektör paylaşım sıklığı, paylaşılan kişi sayısı ve bölgedeki HIV enfeksiyon sıklığı ile ilişkilidir. Ortak enjektör kullanımı ile HIV bulaş riski 67/10.000 olarak saptanmıştır. Bununla birlikte kan teması olan araçların örneğin manikür pedikür aletlerinin, dövme cihazlarının sterilize edilmeden kullanılması halinde de HIV bulaşma riski bulunmaktadır.
Anneden Bebeğe Bulaş
Kadınlarda HIV enfeksiyonunun artması sonucu enfekte doğan bebek sayısında da artış gözlenmektedir. HIV enfeksiyonu gebelik süresince, doğumda ve emzirmeyle bulaşabilmektedir. Perinatal bulaş oranı %20-30 olup tedavi ile bu oran günümüzde %1-2’ye kadar düşürülmüştür. Bulaşın engellenmesi için enfekte anneye hemen tedavi başlanmaktadır. Doğum sonrası ise bebeğe de tedavi verilmektedir. Doğum 38. haftada sezaryen ile yapılmaktadır. Anne sütüyle virüs bulaşının %14-29 oranında olması nedeniyle emzirme önerilmemektedir.