Brucelloz, Brucella adı verilen gram negatif bir bakterinin sebep olduğu zoonotik bir hastalıktır. Hayvanlardan insanlara bulaşabilen bu enfeksiyon, özellikle hayvancılıkla uğraşan bireylerde, tüketicilerde ve veteriner hekimlerde yaygın olarak görülür. Brucelloz, dünya genelinde önemli bir halk sağlığı sorunu teşkil etmektedir. Bu makalede, brucelloz hastalığının bulaşma yolları, klinik seyri, komplikasyonlar, tedavi yöntemleri ve korunma önlemleri üzerinde durulacaktır.
Brucelloz hastalığının etkeni olan Brucellanın 6 dan fazla türü olup 4 tanesi insanda hastalık yapmaktadır. Bu türler, konakçı hayvan türlerine göre sınıflandırılır ve her biri insanlarda brucelloza neden olabilir. İşte Brucella etkenleri ve enfekte olduğu hayvan türleri:
Brucella melitensis: Bu tür, özellikle keçi ve koyunlarda enfeksiyonlara neden olur. B. melitensis, insanlarda brucellozun en yaygın nedenidir ve aynı zamanda en virülan (hastalık yapıcı) Brucella türüdür. Enfekte hayvanlardan insanlara bulaşan B. melitensis, şiddetli brucelloz vakalarına yol açabilir.
Brucella abortus: Bu tür, öncelikle sığırlarda enfeksiyonlara neden olur. İnsanlarda brucelloza yol açabilen B. abortus, genellikle sığırların düşük yapmasına ve yavru ölümlerine neden olarak, hayvancılık sektörü için ekonomik kayıplara sebep olur.
Brucella suis: Bu tür, özellikle domuzlarda enfeksiyonlara neden olur. Domuzlardan insanlara bulaşabilen B. suis, insanlarda orta şiddette brucelloza sebep olabilir. Ayrıca, bu tür sıçanlar, tavşanlar ve bazı vahşi hayvanlarda da enfeksiyonlara yol açabilir.
Brucella canis: Bu tür, köpeklerde enfeksiyonlara neden olur ve köpeklerden insanlara bulaşabilir. B. canis, genellikle insanlarda hafif brucelloza sebep olur.
Tüm Brucella türleri insanlarda enfeksiyona neden olabilir, ancak B. melitensis, B. abortus ve B. suis en yaygın olarak brucelloza sebep olan türlerdir. Bu nedenle, bu türlerin kontrol altında tutulması ve enfekte hayvanlarla temasın önlenmesi, brucellozun yayılmasının önlenmesi açısından büyük önem taşır.
Bulaş
Brucelloz hastalığına yol açan Brucella bakterisi, enfekte hayvanlardan insanlara çeşitli yollarla bulaşabilir. Bulaşma yolları şunlardır:
Enfekte hayvanların eti veya süt ürünlerinin çiğ tüketilmesi.
Enfekte hayvanlarla veya onların atıklarıyla (ör. dışkı, idrar, kan, amniyotik sıvı) doğrudan temas etmek.
Brucella'nın aerosol hâline gelerek solunması. Enfekte hayvanlarda düşük olması halinde düşük materyali olan mekanda soluma ile bulaşabilir. Laboratuvar çalışanları hava yolu ile bulaş açısından risk altındadır.
Klinik Seyir
Brucelloz hastalığının inkübasyon süresi, ortalama olarak 2-4 haftadır, ancak bu süre değişkenlik gösterebilir. Hastalığın semptomları ve klinik seyri kişiden kişiye değişiklik gösterir. Hafif vakalarda, belirtiler grip benzeri semptomlarla sınırlı kalabilir. Brucellozun tipik belirtileri gece terlemesi ve eklem ağrısıdır. Geceleri yükselen ateş de sık görülen semptomlardandır. Ateş şikayeti 10 gün içerisinde yavaş yavaş düşerek kaybolabilir. gece terlemesi ise en tipik bulgusudur buna çoğunlukla eklem ağrısı eşlik eder ve eklem ağrıları büyük eklemlerde (diz, kalça vb ) görülür. Bunun dışında baş ağrısı, kas ağrısı, halsizlik, iştahsızlık ve kilo kaybı da görülebilmektedir.
Komplikasyonlar
Brucelloz hücre içi bir bakteri olup tüm vücutta enfeksiyona neden olmaktadır. Tutulum yaptığı yerlerde mikroabseler yapabilmekte ve tedavi sonrası tekrarlayabilmektedir. Brucelloz, tedavi edilmediğinde veya tedaviye geç başlandığında komplikasyonlara yol açmaktadır. Bu komplikasyonlar arasında şunlar bulunur:
Osteoartiküler komplikasyonlar (Kemik- Eklem Tutulumu): Artrit, sakroileit, osteomiyelit, spondilodiskit. Tedavinin geç başlaması veya düzensiz tedavi alan kişilerde kemik eklem tutulumu görebiliriz. Genellikle gençlerde sakroileit (kalça eklem tutulumu) görülürken orta yaşlı ve yaşlı bireylerde spondilodiskit görülmektedir.
Organ tutulumu: Hepatit, splenomegali, orşit, epididimit. Brucella bakterisi karaciğeri tutarak hepatit yapabilir, dalak büyümesine neden olabilir bunların dışında erkeklerde testis tutulumu ve buna bağlı kısırlığa neden olabilir.
Kardiyovasküler komplikasyonlar: Endokardit, miyokardit, perikardit gibi kalbin tüm katmanlarında enfeksiyona neden olabilir.
Nörolojik komplikasyonlar: Menenjit, ensefalit, nöropati. Beyin zarı veya beyin dokusunda enfeksiyona neden olabilir. Buna bağlı sekel kalabilir. Kranial sinir tutulumuna neden olursa kişide dışa bakış kısıtlılığı görülebilir.
Hematolojik komplikasyonlar: Anemi, trombositopeni, lökopeni.
Tedavi
Brucellozun tedavisi, hastalığın şiddetine, süresine ve komplikasyonlara bağlı olarak değişkenlik gösterir. Antibiyotiklerle yapılan kombinasyon (2li veya 3lü) tedavisi, hastalığın etkili bir şekilde kontrol altına alınmasını sağlar. Genellikle, tedavi sürecinde kullanılan antibiyotikler şunlardır:
Doksisiklin
Streptomisin
Rifampisin
Siprofloksasin
Gentamisin
Tedavi süresi, genellikle en az 6 haftadır. Ancak, klinik duruma bağlı olarak bu süre uzayabilir. Hastaların tedavi sürecinde düzenli olarak takip edilmesi ve uygun dozda antibiyotik kullanılması önemlidir.
Korunma
Brucelloz hastalığından korunmak için alınabilecek önlemler şunlardır:
Hayvanların düzenli olarak Brucella açısından kontrol edilmesi ve aşılanması.
Süt ve süt ürünlerinin pastörize edilerek veya kaynatılarak tüketilmesi.
Et ürünlerinin iyice pişirilerek tüketilmesi.
Enfekte hayvanlarla ve onların atıklarıyla temas eden kişilerin uygun koruyucu önlemler alması (eldiven, maske, gözlük vb.).
Laboratuvar çalışanlarının biyogüvenlik kurallarına uyarak, özellikle aerosol oluşturabilecek işlemlerde dikkatli olması.
Yüksek riskli meslek gruplarındaki bireylerin düzenli sağlık kontrollerinden geçmesi.
Sonuç olarak, brucelloz hastalığı, özellikle hayvancılıkla uğraşan ve enfekte hayvanlarla temas eden bireyler için önemli bir risk teşkil etmektedir. Hastalığın bulaşma yollarının, klinik seyrinin, komplikasyonlarının, tedavi yöntemlerinin ve korunma önlemlerinin bilinmesi, hastalığın kontrol altına alınması ve yayılmasının önlenmesi açısından önemlidir.
